ممکن است پس از دریافت کد بورسی و در ابتدای فعالیت در بورس، سهامی را فروخته‌اید و قصد دارید بلافاصله پس از این معامله، نسبت به سرمایه‌گذاری در یک صندوق درآمد ثابت قابل معامله (ETF) اقدام کنید. اما سامانه معاملاتی به شما اجازه این کار را نمی‌دهد. همچنین، شاید برایتان سوال پیش آمده باشد که چرا برای دریافت وجه حاصل از فروش سهام باید دو روز کاری منتظر بمانید. آشنایی با تسویه معاملات و زمان برداشت وجه در بورس می‌تواند پاسخ سوالات فوق را بدهد.
منظور از تسویه معاملات چیست؟
تسویه معاملات در بازار سرمایه به معنی جابه‌جایی پول و اوراق بهادار بین خریدار و فروشنده در یک سیستم معاملاتی است. این فرآیند مهم برای انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه است. برای انجام تسویه معاملات، افراد باید از طریق یکی از کارگزاری‌های بورس اقدام کنند. ابتدا خریدار وجه مورد نظر را به حساب کارگزاری خود واریز می‌کند. سپس کارگزاری اقدام به شارژ حساب متقاضی می‌کند و امکان ثبت سفارش خرید متناسب با وجه واریزی برای او ایجاد می‌شود. بلافاصله پس از انجام معامله، وجه مورد نظر از حساب خریدار کسر شده و مالکیت اوراق بهادار موضوع معامله به او منتقل می‌شود. از آن لحظه به بعد، خریدار می‌تواند در هر زمانی اوراق بهادار را به فروش برساند. اما برای فروشنده چه اتفاقی می‌افتد؟ فروشنده پس از انجام معامله، قدرت خرید نزد کارگزاری خود افزایش می‌یابد. اما برای استفاده از این وجه، ممکن است با محدودیت‌هایی همچون برداشت وجه روبرو شود. به عبارت دیگر، وجهی که کارگزار خریدار از حساب مشتری خود کسر کرده، در اختیار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار قرار می‌گیرد و تسویه وجوه انجام می‌شود. اداره تسویه وجوه نیز متناسب با زمان‌بندی از قبل تعریف شده، وجه را در اختیار کارگزار شخص فروشنده قرار می‌دهد.
چه نهادی مسئول تسویه معاملات است؟
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به‌عنوان یک نهاد واسط در بازار سرمایه، وظیفه دارد تا معاملات بورسی را که حجم قابل توجهی دارند، به‌صورت صحیح تسویه کند. این شرکت پس از برگزاری معامله بین خریدار و فروشنده، از طریق کارگزار خریدار، مبلغ مورد نظر را در سیستم مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ثبت می‌کند. در ادامه، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی وجه را به حساب کارگزار فروشنده انتقال داده و فروشنده می‌تواند برای برداشت وجه درخواست دهد. اما مدت زمان لازم برای اتمام این فرآیند چقدر است؟
زمان‌بندی تسویه معاملات
بر اساس فرآیند توضیح داده شده در بخش قبل، تسویه معاملات بسته به نوع دارایی، می‌تواند از یک روز کاری (T+1) تا دو روز کاری (T+2) به طول انجامد. این بازه زمانی از این جهت مهم است که اگر نیاز به دریافت وجه فروش دارایی‌تان در تاریخ معینی دارید، بتوانید با برنامه‌ریزی مناسب، فروش و دریافت وجه را انجام دهید.
در زیر، فهرستی از دارایی‌هایی که تسویه آن‌ها دو روز کاری (T+2) طول می‌کشد، آورده شده است:
سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی
حق تقدم سهام
صندوق سهامی قابل معامله (ETF)
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان
اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن
و اوراق بهاداری که تسویه آن‌ها یک روز کاری (T+1) است:
صندوق درآمد ثابت قابل معامله (ETF)
اوراق مشارکت
صکوک اجاره
صکوک مرابحه
گواهی سپرده
نکات کلیدی در معاملات اوراق بهادار و صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در دنیای معاملات، دو عامل حیاتی وجود دارد: تاریخ معامله و تاریخ تسویه. حرف ‘T’ نشان‌دهنده زمان (Time) و تاریخ انجام معامله است. به عنوان نمونه، ‘T+1’ به معنای تسویه معاملات یک روز کاری پس از تاریخ معامله است، ‘T+2’ دو روز کاری بعد، و ‘T+3’ سه روز کاری بعد را نشان می‌دهد.
تسویه وجوه و خرید مجدد
پس از فروش اوراق بهادار در هر دسته‌ای، می‌توانید بلافاصله با وجه حاصل از فروش، خریدی در همان دسته انجام دهید. به طور مثال، اگر حق تقدم خرید سهامی با تسویه ‘T+2’ را بفروشید، می‌توانید با پول حاصل، اوراق تسهیلات مسکن با تسویه ‘T+2’ خریداری کنید. یا اگر اوراق مشارکت با تسویه ‘T+1’ را بفروشید، می‌توانید واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت با تسویه ‘T+1’ را خرید نمایید.
محدودیت‌های خرید با وجه حاصل از فروش
با وجه حاصل از فروش دسته ‘T+2’ نمی‌توانید در همان روز، اوراقی از دسته ‘T+1’ خریداری کنید، اما خرید از دسته ‘T+2’ با وجه حاصل از فروش دسته ‘T+1’ در همان روز ممکن است. به عنوان مثال، اگر سهامی با تسویه ‘T+2’ را بفروشید، نمی‌توانید در همان روز سکه تمام بهار تحویلی یک‌روزه (T+1) خرید کنید، اما در روز کاری بعد این امکان فراهم است. در مقابل، اگر اوراق مشارکت با تسویه ‘T+1’ را بفروشید، می‌توانید در همان روز سهام با تسویه ‘T+2’ خریداری کنید.
دریافت وجه پس از تسویه
وجه حاصل از معامله را نمی‌توان قبل از تاریخ تسویه دریافت کرد. به عنوان مثال، اگر سهامی با تسویه ‘T+2’ را بفروشید، باید حداقل دو روز کاری بعد برای درخواست وجه خود برنامه‌ریزی کنید. اما اگر گواهی سپرده کالایی با تسویه ‘T+1’ را بفروشید، می‌توانید وجه آن را در روز کاری بعد دریافت کنید، به شرطی که زمان ثبت درخواست تقاضای وجه برای روز کاری بعد به پایان نرسیده باشد.